Jedzenie jako lek

Emma Sowa   09 października, 2025

Kiedy jedzenie było prostsze – i zdrowsze

Jeszcze nie tak dawno, nawet w czasach PRL, ludzie żywili się prościej – a często zdrowiej niż dziś. Warzywa z bazaru, mięso „od znajomej”, trzy rodzaje chleba na krzyż, ale ten jasny, jeszcze ciepły… potrafił zniknąć w połowie po drodze z piekarni.

Śmietana była jedna: w szklanej butelce, tłusta i naturalna. Mleko w worku najpierw słodkie, potem kwaśne, a na koniec mama robiła z niego twaróg albo słynnego „śmierducha” — swojski, smażony ser, którego zapachu nie da się zapomnieć.

Proste to były czasy… i do dziś łezka potrafi mi zakręcić się w oku na wspomnienie tych smaków.

Typowy wiejski obiad z tamtych lat, który gościł na stołach nawet w stolicy: na pierwsze danie zupa, na drugie: ziemniaki, kawałek mięsa i surówka, buraczki zasmażane lub gotowana marchewka z groszkiem – był przygotowywany ze świeżych, nieprzetworzonych składników. Gotowanie w domu było codziennością, nie luksusem.

Dziś mamy dostęp do nieporównywalnie większego bogactwa produktów – świeżych ziół, liści szpinaku, imbiru, kurkumy, egzotycznych owoców. Ale większy wybór to także większa pokusa. Obok wartościowych produktów pojawiły się góry przetworzonego jedzenia: burgery, słodkie napoje, gotowe sosy i przekąski, które tylko udają „posiłek”.

Dlatego warto pamiętać, że współczesna obfitość to nie tylko przywilej, ale też codzienny test świadomości.

Mamy wybór – i to od nas zależy, czy będzie to wybór mądry. 🍽️

Jedzenie – najstarsza forma medycyny

Hipokrates, ojciec medycyny, mawiał: „Niech pożywienie będzie twoim lekarstwem, a lekarstwo – pożywieniem.”

Dziś, po tysiącach badań i setkach diet „cud”, wracamy właściwie do tego samego punktu. To, co jemy, wpływa na każdy proces w naszym organizmie – od gospodarki hormonalnej, przez nastrój, po tempo starzenia się komórek.

Współczesna nauka nadała temu starożytnemu spostrzeżeniu nową nazwę: nutrigenomika – dziedzina badająca, jak składniki pożywienia wpływają na ekspresję genów.
W praktyce oznacza to tyle, że nasze DNA nie jest wyrokiem, a każda łyżka to wiadomość do komórek. Wiadomość, która może brzmieć:

„Włącz regenerację” albo „uruchom stan zapalny”.

Nie bez powodu mówi się, że „łyżką kopiemy sobie grób”. To brutalne, ale prawdziwe. Codzienny wybór między żywym, pełnym życia jedzeniem a przetworzonym, martwym produktem, decyduje o tym, czy wspieramy proces zdrowienia, czy raczej powoli podkopujemy fundamenty zdrowia.

Od stołu do komórki – biochemia równowagi

Każdy kęs jedzenia uruchamia kaskadę reakcji biochemicznych.

Węglowodany podnoszą poziom glukozy i insuliny, tłuszcze wpływają na błony komórkowe i gospodarkę hormonalną, białka – na układ odpornościowy i regenerację tkanek.

Kiedy te procesy są w równowadze, organizm działa jak dobrze nastrojony instrument. Ale wystarczy kilka tygodni diety pełnej cukru, tłuszczów trans i konserwantów, by ten instrument zaczął fałszować.
Stan zapalny, zmęczenie, problemy z koncentracją – to pierwsze „fałszywe nuty”, które ciało wysyła, zanim rozwinie się choroba.

Dlatego odżywianie to nie kwestia kalorii, ale komunikacji biochemicznej.

Zamiast liczyć makroskładniki, warto zapytać:
„Czy to, co jem, służy mojemu ciału?”

Mikrobiom – nasze wewnętrzne laboratorium

W ostatnich latach nauka odkryła coś, co przewróciło dietetykę do góry nogami: mikrobiom jelitowy.
Tryliony bakterii zamieszkujących jelita nie tylko trawią pokarm, ale też produkują neuroprzekaźniki, witaminy i czynniki odpornościowe.
Ich skład zmienia się zależnie od tego, co jemy – i to dosłownie z dnia na dzień.

Dieta bogata w błonnik, warzywa, fermentowane produkty (np. kiszonki, kefir, tempeh) sprzyja rozwojowi tzw. bakterii „długowieczności”.
Z kolei nadmiar cukru, alkoholu i wysoko przetworzonej żywności niszczy tę delikatną ekosferę, prowadząc do stanu zapalnego, spadku odporności i pogorszenia nastroju.

W skrócie: nie tylko my jemy – jedzą też nasze bakterie.
I to one w dużej mierze decydują, czy czujemy się zdrowi i spokojni, czy zmęczeni i rozdrażnieni.

Rytm natury w kuchni

Coraz więcej badań potwierdza, że kiedy jemy, jest równie ważne jak co jemy.
Nasz organizm funkcjonuje w rytmie dobowym – rano aktywność metaboliczna jest najwyższa, wieczorem – spowalnia.
Dlatego obfite kolacje to jeden z najczęstszych „sabotaży” zdrowia.

Warto wprowadzić prostą bardzo starą zasadę:

„Jedz jak król rano, jak książę w południe i jak żebrak wieczorem.”

Brzmi surowo, ale ten model (zwany chrono-nutrition) sprzyja równowadze hormonalnej, stabilnemu poziomowi glukozy i lepszemu snu.

Praktyczna medycyna stołu

Nie trzeba doktoratu z biochemii, by zacząć leczyć się jedzeniem. Wystarczy kilka prostych zasad – i odrobina zdrowego rozsądku. 🍲

1. 1.
   Jedz świeże i żywe.

   Im krótsza droga z garnka na talerz, tym lepiej. Zupy, ziemniaki, kasze – wszystko to świetne wybory, pod warunkiem, że nie stoją godzinami na kuchence. Gotuj małe porcje i jedz świeżo po przyrządzeniu – składniki odżywcze lubią znikać szybciej, niż nam się wydaje.

2. 2.
   Nie bój się tłuszczu – byle dobrego i z umiarem.

   Organizm potrzebuje tłuszczu tak samo jak wody czy tlenu. Sięgaj po prawdziwą oliwę z oliwek, olej kokosowy, z ogórecznika, czarnuszki czy wiesiołka.
   Orzechy to kolejni bohaterowie – źródło magnezu, cynku i witamin z grupy B, które pomagają układowi nerwowemu zachować spokój nawet wtedy, gdy świat wokół postanawia zwariować.

3. 3.
   Zioła – mali wielcy lekarze. 🌿

   Tymianek, oregano, bazylia, majeranek, cząber… to nie tylko przyprawy. To naturalne antybiotyki, środki rozgrzewające, wspierające trawienie i oczyszczanie organizmu. Używaj ich hojnie – nie tylko „od święta”.

4. 4.
   Surowe też potrzebuje troski.

   Warzywa w surowej formie to kopalnia witamin, ale warto pomóc żołądkowi w ich strawieniu. Dopraw surówki delikatnym octem jabłkowym, odrobiną soli lub sosem sojowym i zostaw na kilka minut – niech się „przegryzą”.

Ja mam też swój ulubiony patent: cienko pokrojone surowe warzywa zalewam bardzo gorącym bulionem i jem od razu. Ciepły, rozgrzewający posiłek, w którym wciąż czuć życie. Albo – wersja numer dwa – grubsze kawałki warzyw wrzucam do gęstego, gorącego sosu. Sos oblepia, otula, a warzywa pozostają jędrne i pełne smaku.
Przepisy wrzucę na bloga – słowo honoru! 😄

Od diety do filozofii życia

Kiedy jedzenie przestaje być tylko paliwem, a staje się codzienną formą troski o ciało i umysł – zaczynamy prawdziwy proces regeneracji.

Nie potrzebujemy cudownych suplementów. Wystarczy zajrzeć do własnej kuchni – tam często leży najlepszy lek świata, tylko czeka, aż zrobimy z niego obiad. 🍋🥣

Zdrowie buduje się z prostych, regularnych wyborów, podejmowanych każdego dnia – z czułością, nie z przymusu.

Pokarm może być lekiem albo trucizną

To w naszych rękach – i na naszych łyżkach – leży decyzja, czy budujemy życie, czy, jak mówi przysłowie, „łyżką kopiemy sobie grób”.

Niech więc każda łyżka będzie świadomym gestem wdzięczności – wobec ciała, które chce żyć.